safal jiban ka yatra

 

योग शब्द सुन्नासाथ धेरैलाई शारीरिक आसन, प्राणायाम वा ध्यानको साधना सम्झना आउन सक्छ। तर, असलि योगको सार केवल यी अभ्यासहरूमा सीमित छैन। योग भनेको अन्तरजगतको यात्रा हो। पारको यात्रा हो—जहाँ मन, शरीर र चेतनाको गहिराइमा पुगेपछि मात्र वास्तविकता बुझ्न सकिन्छ।

समय भन्नाले केवल घडीले नाप्ने भौतिक समय (Chronological Time) मात्र होइन, मानसिक समय (Psychological Time) पनि हो। मानसिक समय हाम्रो अनुभव, स्मृति, र आशा-अपेक्षाका रूपमा निरन्तर चलिरहेको हुन्छ। जबसम्म चेतना समयको प्रभावबाट मुक्त हुँदैन, तबसम्म योगको वास्तविकता अनुभूति गर्न सकिँदैन।

समयको परिधिभित्रको चेतना

हाम्रो मानसिक जगत् पूर्ण रूपमा स्मृति र भविष्यका कल्पनाहरूमा जकडिएको छ। अतीत अनुभवको बोझ बोकेर भविष्यको आशामा दौडने मन, वास्तवमा, वर्तमानलाई कहिल्यै पूर्ण रूपमा अनुभव गर्न सक्दैन। समयको यही मानसिक जाल नै दुःख, संघर्ष र भ्रमको कारण हो।

वैज्ञानिक दृष्टिकोण: न्यूरोसाइन्सका अनुसार हाम्रो मस्तिष्कमा भएका स्नायु तन्तुहरू (neurons) निरन्तर रूपमा पुराना स्मृतिहरूको पुनरावृत्ति गर्दै नयाँ विचार उत्पन्न गर्छन्। यो प्रक्रिया समयको परिधिभित्र नै सीमित हुन्छ। यसरी, हाम्रो सम्पूर्ण पहिचान—"म को हुँ?" भन्ने प्रश्नसमेत—समयकै उपज हो।

दार्शनिक दृष्टिकोण: जे.कृष्णमूर्ति भन्छन्, "समय नै दुःखको जरो हो। जबसम्म मनले समयको परिधिभित्र आफैँलाई राखिरहन्छ, तबसम्म मुक्ति सम्भव छैन। "मन केवल विगत र भविष्यमा नै हुन्छ; वर्तमानमा पुगेपछि मन विलिन हुन्छ।"

असलि योग: समयदेखि पारको अवस्था

साँच्चै योग भनेको केवल शारीरिक अभ्यास वा कुनै विशेष दर्शन मात्र होइन, बरु त्यो चेतनाको अवस्था हो, जहाँ समयको बन्धन विसर्जन हुन्छ। जब व्यक्ति पूर्ण रूपले वर्तमानमा विलीन हुन्छ, न अतीतको सम्झना रहन्छ, न भविष्यको चिन्ता—त्यसै क्षणमा समयको अन्त्य हुन्छ।

वैज्ञानिक दृष्टिकोण: 

क्वान्टम भौतिकशास्त्रका अनुसार समय एउटा मानसिक प्रक्षेपण मात्र हो, किनभने ब्रह्माण्डमा समय स्थिर छैन। अल्बर्ट आइन्स्टाइनले "समय एक निरपेक्ष यथार्थ होइन" भनी प्रमाणित गरेका थिए। योगको गहिराइमा पुग्ने साधकले यो कुरा प्रत्यक्ष अनुभव गर्न सक्छ।

दार्शनिक दृष्टिकोण: 

असलि योगी भन्नाले त्यो व्यक्ति बुझिन्छ जसले चेतनालाई पूर्ण रूपमा शून्य बनाउँदै समयभन्दा परको वास्तविकतामा पाइला टेक्छ। यही कारण, पतञ्जलि योगसूत्रमा "योगश्चित्तवृत्तिनिरोधः" भनिएको छ—अर्थात्, जब मनका हलचलहरू रोकिन्छन्, तब असलि योग घटित हुन्छ।

समयदेखि पार जानको लागि साधना

समयको सीमाबाट मुक्त हुन, निम्न अभ्यासहरू उपयोगी हुन्छन्:

1. ध्यान (Meditation): जब मन पूर्ण रूपमा वर्तमानमा रहन्छ, समयको प्रभाव समाप्त हुन थाल्छ। "होल्ड द थट" गर्ने क्षमताले मानिसलाई समयभन्दा पर लैजान सक्छ।

2. आत्मनिरीक्षण (Self-Inquiry): "म को हुँ?" मेरो जीवनको लक्ष्य के हो म के बन्न चाहन्छु  र म कता गइरहेको छु जस्तो प्रश्नले चेतनालाई समयको परिधिभन्दा बाहिर लैजान सक्छ।

3. सम्पूर्ण जागरूकता (Total Awareness): हरेक क्षणलाई पूर्ण रूपले अनुभव गर्दा, मानसिक समयको अन्त्य हुन्छ।

निष्कर्ष:

असलि योग भनेको केवल कुनै प्रविधि वा अभ्यास होइन, यो समयको बन्धन तोडेर  परम तत्त्व वा ईश्वरीय शक्तिको आध्यात्मिक शक्तिको ऊर्जाको अनुभूत गर्ने मनको यात्रा हो।  जो परम शक्तिसँगको सानिध्य शान्तिको अनुभव गरी त्यसबाट अविरल शान्तिको शक्तिको आनन्दको अनुभूत गर्ने  वा वास्तविकता अनुभूति गर्ने यात्रा योग हो। यो कुनै धार्मिक वा सांस्कृतिक सीमाभित्र मात्र सीमित छैन, बरु यो चेतनाको वैज्ञानिक र दार्शनिक अनुसन्धान हो। जब व्यक्ति समयको मानसिक कैदबाट मुक्त हुन्छ, तब ऊ साँच्चै स्वतन्त्र, शून्य र अनन्ततासँग एकाकार हुन्छ। यही हो असलि योगको सार—समयदेखि पारको यात्रा।